Lần này T xin giới thiệu sơ lược với các anh chị và các bạn hai công cụ hỗ trợ giao tiếp dành cho trẻ khuyết tật mà T hằng ngày sử dụng khi làm việc với trẻ. Nếu anh chị và các bạn có thắc mắc thêm xin cứ đặt câu hỏi vào phần nhận xét cuối bài, T sẽ tổng hợp thông tin và trả lời chi tiết hơn trong bài sau.
Hai công cụ T nói đến trong bài này là PECS và Makaton.
PECS là viết tắt của Picture Exchange Communication System - hệ thống giao tiếp bằng trao đổi hình ảnh. Hệ thống này được phát triển từ năm 1985 bởi tác giả Andy Bundy và Lori Frost. Ban đầu PECS được sử dụng giúp trẻ tự kỷ giao tiếp nhưng nay đã được mở rộng ra nhiều đối tượng khác nhau bao gồm trẻ phát triển chậm về ngôn ngữ giao tiếp. PECS bao gồm 6 giai đoạn sử dụng các nguyên tắc chính trong lĩnh vực tâm lý phân tích hành vi ứng dụng (ABA) và trị liệu ngôn ngữ.
Bạn đọc tốt tiếng Anh có thể xem video dưới đây giới thiệu trực tiếp bởi cô Lori Frost.
Cần có một cuốn sách tập hợp các hình ảnh được in và ép plastic, sử dụng miếng dán để có thể gỡ ra dán lại được vào sách. Hình ảnh bao gồm: (nên bắt đầu từ những cái đơn giản nhất và từ từ đưa vào thêm từ từ)
- Đồ vật trẻ thích & hay sử dung
- Các món ăn trẻ thích ăn & hay ăn hằng ngày
- Các hoạt động trẻ làm trong ngày & các trò chơi trẻ thích
- Các hình ảnh ký hiệu "con muốn", "con nghe", "con thấy", "con ngửi thấy", "con cảm thấy"
- Hình ảnh màu sắc
- Hình ảnh thể hiện cảm xúc
Nên sử dụng những hình ảnh chụp lại từ môi trường xung quanh quen thuộc với trẻ, rồi từ từ sử dụng những hình ảnh và ký hiệu trừu tượng chung hơn.
 |
| ví dụ về sách PECS giao tiếp |
http://concuame.com/paxt/
Giai đoạn 1
- Trẻ với đồ vật mình muốn
- Trẻ đặt ảnh/ ký hiệu hình vào tay người hướng dẫn (một người khác cầm tay trẻ, giúp trẻ lấy hình ký hiệu)
- Trẻ đặt ảnh/ ký hiệu hình vào tay người hướng dẫn (một người khác đẩy tay hướng trẻ vào hình/ký hiệu để trẻ tự lấy hình)
- Người hướng dẫn gợi ý cho trẻ bằng cách đưa tay ra
- Trẻ tự biết lấy hình đưa cho người hướng dẫn để lấy đồ vật mình muốn
Giai đoạn 2
- Trẻ yêu cầu đồ vật mình muốn bằng cách lấy hình ký hiệu từ cuốn sách giao tiếp của mình đặt trên bàn và đặt vào tay người hướng dẫn.
- Trẻ đi về phía người hướng dẫn ngồi cách xa 2 mét để đặt hình vào tay người đó
- Trẻ đi về phía người hướng dẫn ngồi cách xa 4 mét để đặt hình vào tay người đó
- Trẻ đi lấy hình từ cuốn sách giao tiếp đặt cách xa trẻ 2 mét và đặt hình vào tay người hướng dẫn
- Trẻ đi lấy hình từ cuốn sách giao tiếp đặt cách xa trẻ 4 mét và đặt hình vào tay người hướng dẫn
- Trẻ đi lấy hình từ cuốn sách giao tiếp đặt cách xa trẻ 8 mét và đặt hình vào tay người hướng dẫn
- Khi trẻ đi về phía người hướng dẫn mà người đó đang quay mặt đi hướng khác thì trẻ quay về hướng nhìn để đối mặt với người hướng dẫn hoặc gây chú ý bằng cách vỗ tay/vai người hướng dẫn trước khi đặt hình ký hiệu vào tay người đó.
Giai đoạn 3
- Trẻ phân biệt được 2 hình ảnh/ ký hiệu khác nhau và chọn đúng cái mình muốn đặt trước mặt trẻ
- Trẻ phân biệt được 3 hình ảnh/ ký hiệu khác nhau và chọn đúng cái mình muốn đặt trước mặt trẻ
- Trẻ phân biệt được 4 hình ảnh/ ký hiệu khác nhau trở lên và chọn đúng cái mình muốn đặt trước mặt trẻ
- Khi vật trẻ muốn đặt khuất mặt trẻ, trẻ biết tìm đến cuốn sách giao tiếp và chọn hình/ ký hiệu mình muốn trong lựa chọn 5 hình khác nhau và đến đưa cho người hướng dẫn để lấy đồ vật mình muốn.
Giai đoạn 4
- Đưa cho trẻ cuốn sách giao tiếp và tờ đặt câu có ký hiệu "con muốn" để sẵn đầu câu, trẻ sẽ chọn một hình ảnh mình muốn và dán vào cạnh ký hiệu "con muốn" trên tờ đặt câu.
- Đưa cho trẻ cuốn sách giao tiếp và tờ đặt câu có ký hiệu "con muốn", trẻ biết yêu cầu vật mình muốn bang cách dùng kết hợp ký hiệu "con muốn" + ký hiệu mình muốn trên tờ đặt câu.
Giai đoạn 5
- Khi có trong tay cuốn sách giao tiếp, khi được hỏi "con muốn gì?" trẻ có thể tự mình dùng tờ đặt câu và dán ký hiệu "con muốn" cùng ký hiệu của đồ vật mình muốn.
Giai đoạn 6
- Khi có cuốn sách giao tiếp trong tầm tay, khi được hỏi bất chợt "con muốn gì?" hoặc "con nhìn thấy gì?", trẻ sẽ trả lời bang cách dùng tờ đặt câu và dán ký hiệu "con muốn" hoặc "con thấy" cùng với ký hiệu/ hình ảnh đồ vật thích hợp.
- Khi nhìn thấy đồ vật quen thuộc trong một tình huống mới, trẻ có thể dùng cuốn sách giao tiếp và tờ đặt câu để nhận xét "con muốn", "con thấy", "con nghe thấy"...
Video dưới đây sẽ cho thấy rõ 6 giai đoạn nói trên (tuy nhiên tờ đặt câu trong video có hướng từ phải sang trái nhưng nên theo hướng ngôn ngữ viết bản xứ, Việt Nam mình là từ trái sang phải.)
Các ký hiệu của PECS còn có thể được áp dung trong tổng thể mọi hoạt động trong ngày của trẻ, như thời khóa biểu, các hoạt động diễn ra trong ngày, hoạt động đang diễn ra và hoạt động tiếp theo, hướng dẫn hoạt động...v...v...
Công cụ tiếp theo T muốn giới thiệu ở đây là Ngôn ngữ ký hiệu Makaton. Makaton sử dụng ký hiệu tay và hình ảnh theo đúng thứ tự ngôn ngữ nói, giúp hỗ trợ phát triển ngôn ngữ của trẻ. Từ từ trẻ có thể bỏ dần ngôn ngữ ký hiệu và thay vào từ ngữ khi đã phát âm được. Makaton có thể giúp trẻ chậm nói, hoặc nói chưa sõi, hoặc bị khiếm khuyết về ngôn ngữ, trẻ Down, v...v... giao tiếp được với những người xung quanh một cách hiệu quả. Makaton là tên viết tắt của 3 nhà trị liệu ngôn ngữ là tác giả của bộ ngôn ngữ này vào những năm 1970: Margaret Walker, Katharine Johnson và Tony Cornforth. Họ là đồng nghiệp trong Hiệp hội hoàng gia Anh dành cho người khiếm thính và đã thành lập tổ chức từ thiện Makaton vào năm 1979.
Makaton được phát triển từ ngôn ngữ ký hiệu dành cho người khiếm thính nhưng theo cấu trúc ngữ pháp của ngôn ngữ nói của người bình thường. Ngôn ngữ ký hiệu của người khiếm thính thì có cấu trúc ngữ pháp riêng. Chính vì vậy Makaton rộng hơn và dễ sử dụng hơn cho trẻ đang trong quá trình (hay có tiềm năng) phát triển ngôn ngữ, dễ chuyển đổi hơn.
Thông tin chi tiết có thể tìm thấy ở trang web sau:
https://www.makaton.org/aboutMakaton/
Để minh họa trực quan bạn có thể xem chương trình Mr.Tumble sau dành cho trẻ trên Cbeebies sử dụng ngôn ngữ Makaton trong tiếng Anh.
Một số ví dụ về giai đoạn 1 của ngôn ngữ ký hiệu Makaton
Ở Việt Nam mình thì PECS đã được sử dụng nhiều đặc biệt dành cho trẻ tự kỷ nhưng ký hiệu hình ảnh đi kèm với tiếng Việt cũng chưa hoàn toàn hệ thống hóa đầy đủ. Vẫn còn trong giai đoạn đang được phát triển cho đầy đủ hơn.
Còn Makaton thì rất mới và muốn áp dụng phải đi ngược lại từ ngôn ngữ ký hiệu của người khiếm thính trong tiếng Việt để phát triển lên. Sẽ là một quá trình khá phức tạp cần có sự tham gia của các chuyên viên ngôn ngữ và chuyên viên ngôn ngữ ký hiệu vì ngay cả ngôn ngữ cứ hiệu ở miền Bắc và Nam của VN cũng đã khác nhau. Nhưng hi vọng trong một tương lai gần ta sẽ có ngôn ngữ tương tự giúp những đứa trẻ không may mắn/ chậm phát triển có thể bộc lộ và giao tiếp được với những người xung quanh mình.
Nếu anh chị/ bạn có kinh nghiệm và hiểu biết về mảng này xin chia sẻ cho T và mọi người cùng học hỏi vào phần nhận xét cuối bài hay gửi email về docduonggiaoduc@gmail.com.
No comments:
Post a Comment