Ai cũng biết trẻ con cần lời khen ngợi động viên để tăng cường sự tự tin và là động lực cho sự phát triển những thói quen và đức tính tốt. Nhưng khi làm việc sâu với nhiều đối tượng trẻ, tôi lại thấy có những quan điểm khác nhau rất thú vị về sự nhận xét hay khen ngợi trẻ và muốn chia sẻ ở đây cùng mọi người.
Ở Việt Nam, các ông bố bà mẹ hay khen trẻ: ngoan, biết nghe lời, học giỏi và hay dùng phép so sánh để thúc đẩy con tiến bộ hơn: "con ráng học giỏi như chị con", "con người ta ngoan và biết nghe lời ai như con mình", v...v... Luôn có một chuẩn chung mà các ông bố bà mẹ muốn con mình đạt được và "con người ta" có khi được sử dung thường xuyên. Đến nỗi một bạn bảo với tôi là "không biết con người ta là đứa nào mà có sức mạnh hết sức ghê gớm và chi phối cuộc sống của mình từ xa mà mình không biết mặt mũi nó như thế nào?!" :)
Khi làm việc cho một dự án của Mỹ tại Việt Nam, tôi và đồng nghiệp lại tiếp cận một phương pháp khen ngợi khác hẳn. Văn hóa phương tây vốn coi trọng cá nhân nên nó thể hiện rõ trong cách tiếp cận trẻ và khen trẻ. Trong quá trình tập huấn, các bạn tình nguyện viên được học và thực tập cách khen trẻ tuân theo ba bước: mô tả - đặt tên - khen ngợi.
Mô tả: mô tả hành động trẻ làm
Đặt tên: dùng tính từ đặt tên cho tố chất mà hành động đó biểu hiện
Khen ngợi: cuối cùng mới là lời khen
Ví dụ: (1) "Sáng nay anh thấy em chia sẻ đồ ăn sáng với bạn (mô tả hành động). Em có tinh thần đoàn kết rất tốt (đặt tên). Anh rất vui và tự hào về em! (khen)"
(2) "Hồi nãy trong lúc học về phương pháp cứu thương chị thấy em xung phong lên làm mẫu cho mấy bạn (mô tả). Em rất nhiệt tình và dũng cảm nữa (đặt tên). Em giỏi lắm! (khen)!"
Mục đích của việc khen chi tiết như vậy là giúp trẻ nhớ được cụ thể những gì mình làm tốt, cảm thấy tự tin hơn về bản thân mình, và cảm nhận được những tốt chất riêng đặt biệt mà mình có.
Trong tuần đầu thực hiện phương pháp này, các bạn tình nguyện viên rất khổ sở, vì phải tìm ra những tố chất riêng của trẻ và những tính từ rất là khó khăn. Hầu hết trong giấy khen của các bạn cuối cùng cũng quẹo lại hai tính từ "ngoan ngoãn" và "biết vâng lời". Các đồng nghiệp người Mỹ tôi làm việc chung thì cứ nhăn mặt vì với văn hóa xem trọng từng cá nhân "biết vâng lời" = "obedient" không phải là một đức tính tốt. Có lẽ "obedient" cũng không phải là từ dịch chính xác nhất cho đức tính này. Nhưng nó thể hiện rất rõ sự khác biệt về văn hóa trong việc nhận xét khen ngợi trẻ.
Nhưng sau một thời gian thực tập thì các bạn quen dần và tự tin hơn trong việc sử dung phương pháp này. Và trẻ cũng có vẻ rất phấn khích và thích thú khi được nhận những lời khen đặc biệt về bản thân mình, và khám phá những đức tính tốt mà mình có.
Sau này khi học thạc sỹ ở London, tôi có làm tình nguyện viên và nhân viên trong hai năm cho một tổ chức khác hỗ trợ trẻ có vấn đề về tâm lý ở trường, thì lại gặp một quan điểm khác hẳn về sự nhận xét và khen ngợi dành cho trẻ. Quan điểm của tổ chức là những đứa trẻ mà chúng tôi hỗ trợ vốn đã gặp rất nhiều vấn đề trong gia đình, mất lòng tin với người lớn hay bạn bè, có khi bị bạo hành hay lạm dung dẫn đến những biểu hiện không tốt ở trường. Nên những lời khen sáo rỗng sẽ không có tác dung nhiều và có khi làm cho trẻ phụ thuộc vào người khen trẻ. Bởi lời khen đôi khi là cách người lớn "điều khiển" (manipulate) trẻ phát triển theo hướng mình muốn, chưa chắc đã là điều tốt cho trẻ.
Bởi vậy trong quá trình làm việc, chúng tôi không được dùng lời khen trẻ mà giúp trẻ tự nhận xét về hành động của mình bằng cách hỏi ngược lại trẻ.
Ví dụ: 1. "Vậy con có thích bức tranh con vẽ không? Cô thấy con dùng rất nhiều màu sắc và nhiều hình khối khác nhau." (nhận xét theo quan sát không kèm lời khen)
2. "Con nghĩ như thế nào về bạn ấy và lúc con đánh bạn ấy thì con cảm thấy thế nào?" (không mớm cung, không phán xét mà hỏi để hiểu)
3. "Con được điểm A trong môn thể dục. Con cảm thấy như thế nào?"
4. " Nếu được làm lại hoạt động đó con sẽ làm thế nào? Sẽ làm giống vậy hay làm khác đi? Nếu khác đi thì khác như thế nào?"
5. "Hôm nay con làm được ba bài toán, nhiều hơn một bài so với hôm qua trong cùng thời gian. Con cảm thấy thế nào?"
Nhiều lúc để theo hoàn toàn phương pháp này rất khó, vì có lần một bé vẽ tranh và đưa cho tôi xem, tôi biết là bé chỉ mong một lời khen "đẹp" từ mình mà mình phải tránh không khen, và phải hỏi ngược lại trẻ, mà bé thì cứ hỏi "mà cô thấy có đẹp không?", tôi phải trả lời "cô nghĩ sao không quan trọng bằng con có thấy đẹp và thích không?"... Ban đầu bé tỏ vẻ bực bội nhưng dần dần bé quen và tự tin hơn trong mỗi việc mình làm và có khả năng tự nhận xét sự tiến bộ của mình, và có thể đặt mục tiêu mới cho mình cho những lần sau.
Theo quan điểm của tôi thì mỗi phương pháp cần được kết hợp linh động sử dụng trong mỗi tình huống khác nhau. Nhưng điều rất quan trọng là cần tạo cho trẻ có động lực phát triển sự tự tin và các đức tính tốt từ bên trong và có thể nhận xét và khen ngợi chính bản thân mình. Như vậy sẽ giúp trẻ phát triển lành mạnh hơn.
Bạn từng làm việc với trẻ và tiếp cận những cách khác trong việc khen ngợi trẻ? Hay bạn là cha/mẹ có những kinh nghiệm thành công/ chưa thành công trong vấn đề này? Hãy chia sẻ với mọi người trong phần comment ở dưới nhé!
Lần tới tôi sẽ chia sẻ chi tiết hơn về tổ chức hỗ trợ trẻ có vấn đề về tâm lý ở trường mà tôi có cơ hội làm việc ở London.
No comments:
Post a Comment