Trong bài trước T có giới thiệu với mọi người về trò chơi trị liệu và danh sách các đồ chơi trang bị cho phòng trò chơi trị liệu được đề xuất bởi Giáo sư Garry L. Landreth. Trong bài viết lần này, T sẽ đề cập đến hai bé tên là Dibs và Alana, đại diện cho rất nhiều trẻ em khác đã tham gia trò chơi trị liệu với kết quả tích cực. (Tên tuổi trong bài viết này đều đã được thay đổi để bảo vệ sự riêng tư của trẻ)
T biết đến Dibs thông qua cuốn sách của giáo sư Virginia M.Axline, là tác giả cuốn sách Trò chơi trị liệu xuất bản lần đầu tiên vào năm 1947. Giáo sư Axline học ở Đại học Ohio State University và Đại học Columbia. Bà giảng dạy sáu năm ở trường Đại học New York, chuyên khoa Y và Giáo dục; làm việc 7 năm ở ĐH Columbia và 3 năm ở ĐH Chicago. Bà là một trong những người đi tiên phong về phương pháp trò chơi trị liệu này. Cuốn sách "Dibs - in search of self" - "Dibs - hành trình đi tìm chính mình" là một câu chuyện có thật về một cậu bé mà Axline đã từng làm việc và sử dụng thành công phương pháp trò chơi trị liệu.
Chuyện kể về cậu bé 5 tuổi tên là Dibs. Cậu bé không nói, không chơi với bạn, bị đánh giá là thiểu năng về trí tuệ, không quan tâm đến bạn bè, thầy cô giáo hay bất kỳ điều gì xung quanh mình. Bố Dibs là một nhà khoa học nổi tiếng, Mẹ từng là bác sĩ tim giỏi, sinh ra Dibs là đứa con trai đầu lòng do vỡ kế hoạch, không mong muốn. Đứa con gái thứ hai 4 tuổi thì có vẻ phát triển bình thường. Thực tế Dibs lại là đứa trẻ rất thông minh nhưng cô đơn và bị giam hãm trong bốn bức tường của sự sợ hãi, giận dữ, căm ghét, tội lỗi trong chính em, cái ngục tù mà chính bản thân cậu bé mới có thể tìm đường thoát ra được. Và thông qua trò chơi trị liệu, cậu bé đã làm được điều đó.
Câu chuyện về Dibs đã được dịch sang tiếng Việt bởi Tiến sĩ tâm lý học Tô Thị Ánh và Nguyễn Trọng Ứng, xuất bản bởi NXB Tuổi Trẻ vào năm 1994. Cuốn sách dịch được đặt tên là "Sa mạc nở hoa" (bản thân T ko thích tên này lắm vì T theo quan điểm bản dịch cần trung thành với bản gốc hết sức có thể). Không rõ là sách còn xuất bản hay không nhưng mọi người có thể đọc bản dịch từ blog tâm lý trị liệu mà T tìm được ở đây! Nếu anh/chị/bạn nào muốn đọc bản gốc tiếng Anh mà không tìm mua được ở VN thì nhắn T nhé, tháng 4 T sẽ cầm về và gửi cho anh/chị/bạn.
Còn cô bé Alana 8 tuổi là cô bé T có cơ hội được làm việc trực tiếp ở London. Alana được giới thiệu cho tổ chức hỗ trợ vì bé ở trường có biểu hiện hung hăng hiếu chiến, hay đánh bạn khi vắng mặt cô giáo. Trường đã hỗ trợ bé bằng cách phân công một giáo viên làm mentor (người hướng dẫn) cho Alana. Cô bé mỗi tuần vào thứ 4 sau giờ ăn trưa sẽ đến gặp giáo viên này để nói chuyện, ôn lại những việc đã diễn ra trong tuần và đặt ra mục tiêu cho tuần tiếp theo. Alana có một cuốn sổ nhỏ kẻ ô những ngày trong tuần và với mỗi việc làm tốt hay một ngày không có hành động tiêu cực Alana sẽ được một sticker hình mặt cười để dán vào. Em cũng được tham gia một số nhóm học kỹ năng giao tiếp xã hội ngoài giờ học. Tuy nhiên tình hình không có gì cải thiện mấy, Alana vẫn rất hung hăng và hay "chơi sắc" với bạn, đánh bạn, và nặng nhất là đã xô ngã một bạn vào giờ chơi, bạn bị thương ở đầu phải đi cấp cứu. Việc đó khiến nhà trường quyết định giới thiệu cho tổ chức hỗ trợ làm việc sử dung phương pháp trò chơi trị liệu.
Theo quy trình thì tổ chức nhận giấy giới thiệu từ trường, sau đó họp với therapist (nhà tâm lý trị liệu) và phân công cho một play therapy worker (nhân viên làm trị liệu) đến trường một buổi để quan sát trẻ, họp với phụ huynh để giải thích về phương pháp sử dụng và nếu được sự chấp thuận của phụ huynh và trường thì sẽ bắt đầu làm việc với trẻ mỗi tuần vào một giờ cố định nào đó ở phòng trò chơi trị liệu của trường.
Alana được sinh ra ở Anh trong một gia đình gốc di dân nhập cư từ Ghana, Ba Mẹ đều được sinh ra ở Ghana. Cô bé nói được các thứ tiếng Anh, Akan và Twi-Fante. Alana có một em gái chưa tròn một tuổi. Ba Mẹ em phải đi làm quần quật suốt ngày nên gửi Alana cho bà dì trông. Bà cũng cao tuổi rồi, bà rất thích làm tóc nên mỗi tuần Alana đến trường đều có một kiểu tóc mới.
Trong buổi quan sát đầu tiên ở trường khi T đến thì hôm đó trúng vào buổi có hội chợ sách. Trẻ được Ba Mẹ cho mang theo một ít tiền, thường là 1 hay 2 đồng, trường sẽ cho một phiếu quà tặng 1 đồng nữa và có thể dung số tiền này để mua một cuốn sách trẻ thích trong gian trưng bày nhỏ của hội sách ở trường. Alana trông có vẻ nghiêm nghị, tầm vóc to lớn hơn trẻ cùng tuổi trong lớp. Cô bé chọn cuốn sách có tựa đề "Cuốn sách màu hồng về tình bạn" nhưng chỉ có tổng cộng 2 đồng nên không đủ tiền mua. Cô giáo đề nghị Alana chọn một cuốn sách khác vừa với số tiền mình có nhưng Alana không muốn và trông rất buồn và thất vọng. Cô bé đem cuốn sách đó dấu xuống ngăn cuối cùng góc khuất của kệ sách hi vọng không ai thấy mua mất của em.
Về lớp học các em có tiết học về tôn giáo, chủ đề của tiết học hôm đó là Hồi giáo và các nghi thức cầu nguyện của người Hồi giáo. Alana trông vẫn rất buồn và mất tập trung. Sau đó vào giờ chơi thì em không chơi với ai cả, chỉ loanh quanh một mình, có một bạn gái đến bắt chuyện với Alana nhưng cô bé quay mặt làm ngơ rồi bỏ đi mất. Trong lúc xếp hàng vào lớp sau giờ chơi, có một bạn gái khác đứng cạnh Alana bắt đầu hát thì bị Alana quát: "ê im đi, tự nhiên mày hát hò làm cái gì?", ánh mắt lúc đó rất sắc bén và dữ tợn.
T xin cô giáo 5 phút để nói chuyện với cô bé, giới thiệu mình là ai và hẹn em cứ mỗi thứ 5 hằng tuần vào buổi chiều sẽ có 45 phút làm việc với Alana ở phòng trò chơi trị liệu.
T cũng hẹn gặp Mẹ của em ngay trước giờ tan trường hôm đó. Chị trông đơn giản, có chút mệt mỏi, tiếng Anh không sõi lắm và chị bày tỏ chị rất lo lắng về Alana. Alana lúc nào cũng hiếu chiến, không muốn thua cuộc bao giờ, luôn ghen tị với em gái. Có lần Alana bảo với Mẹ "Mẹ lúc nào cũng ôm em, con không thích!". Chị bảo với bé: "con đã lớn rồi còn em con còn nhỏ nên Mẹ phải dành thời gian cho em nhiều hơn!" nhưng Alana có vẻ không hài lòng với câu trả lời đó. Chị cũng bày tỏ cảm thấy áy náy vì không gửi Alana đi nhà trẻ sớm hơn. Alana chỉ bắt đầu đi học vào lúc 5 tuổi. Trước đó Alana toàn ở với bà dì. Chị nói có lẽ vì vậy mà không chơi được với bạn. Chị nói tuần sau chị có cuộc hẹn với Ban tư vấn gia đình và trẻ em do trường giới thiệu và chị cũng nhận được thư của Sở Y Tế từ Ban sức khỏe tâm thần để gặp bàn về trường hợp của Alana. Chị có vẻ rất lo lắng. T trấn an bảo chị cứ đi xem họ nói thế nào, vì mọi việc cuối cùng do chị có quyền quyết định, không ai ép được chị làm điều gì chị không muốn. Chị đồng ý cho Alana tham gia trò chơi trị liệu và cuối buổi gặp hôm đó chị nói với T: "Chúc em may mắn!". Không thấy chị nhắc gì về chồng/ba của Alana. Trên giấy giới thiệu có ghi rõ không có dấu hiệu gì về bạo lực ở gia đình.
Vậy là sau đó cứ mỗi thứ 5 hằng tuần thì T đến làm việc với bé Alana ở trường. Mỗi buổi T đều ghi lại nhật ký về những gì diễn ra ở phòng trò chơi trị liệu và sau đó có buổi họp hằng tuần với nhà tâm lý trị liệu và nhóm nhân viên trị liệu để thảo luận về trường hợp của em và xin lời khuyen trong cách tiếp cận trẻ. T sẽ không kể ra chi tiết ở đây từng buổi mà sẽ chỉ tóm tắt lại.
Hầu như mỗi buổi Alana đều rất thích đánh nhau với hình nộp Bobo (xem hình) ở góc phòng. Em hay nói: "mày gạt chân tao té hả m? t đánh cho m chết!" hay "m cười t hả? t nói đâu có gì sai?" v...v...
Alana cũng thích chơi với slime và dung dịch bột bắp, trộn màu cho đen thui và bỏ nhiều vật nhỏ nhấn chìm vào trong dung dịch đó. Đây cũng là cách Alana bộc lộ những cảm xúc khó chịu trong người mà em kìm nén bao lâu nay.
  |
Alana liên tục thử thách T và cố gắng đẩy lùi những giới hạn như muốn đổ sơn ra thảm, muốn T liếm sơn trên tranh bé vừa vẽ, muốn dùng còng đồ chơi còng tay T, v...v... nhưng T luôn phải nhắc nhở "cô biết con muốn đổ sơn lên thảm, nhưng thảm không phải để đổ sơn lên, thay vì đó con có thể đổ sơn vào cái khay kia." hay "con muốn cô liếm tranh của con, nhưng cô không muốn làm chuyện đó và không thấy thoải mái với việc đó". Alana liền tự mình liếm tranh và nhìn về phía T, chờ xem T có nổi giận lên hay không và hỏi "cô có giận và la con không?". T nói "cô không giận, ở trong phòng này con có thể làm những điều con muốn, miễn là nó không có hại cho con, cho cô hay gây hư hại trong phòng".
Có buổi Alana muốn vẽ tranh, sơn mặt nạ, muốn làm thiệp sinh nhật tặng Mẹ. Có buổi em vừa vẽ vừa đọc thơ: "Đừng cho em nước tiểu cá sấu, đừng cho em cứt cá sấu, hãy cho em tình yêu thương, hãy cho em nụ hôn, đừng cho em nước tiểu cá sấu..." và em bảo: "thỉnh thoảng con cũng sáng tác được mấy bài thơ khùng khùng đúng không cô?" :)
Vai trò của T trong phòng trò chơi chỉ là người ở bên cạnh trẻ, như một tấm gương phản chiếu, nhận định cảm xúc của trẻ trong mỗi trò chơi trẻ chơi: "con thấy buồn vì bạn chọc con", "con giận dữ và cảm thấy khó chịu", "con cảm thấy có lỗi", "hôm nay con trông có vẻ mệt mỏi".... và là người thiết lập những giới hạn khi cần để trẻ điều chỉnh lại mình.
Được làm việc với Alana, T cảm thấy cô bé cũng như bao trẻ em khác, khao khát được yêu thương, mong muốn được có bạn, nhưng cảm thấy khó khăn trong việc điều chỉnh và giải quyết mớ cảm xúc hỗn độn bên trong: ghanh ghét, cô đơn, giận dữ, buồn, lo sợ....v...v... và thông qua trò chơi trị liệu, Alana đã giải tỏa được những cảm xúc đó một cách lành mạnh.
Và sau 4 tháng làm việc thì chỉ còn một buổi cuối nữa là nghỉ hè, T bỏ tất cả những đồ thủ công Alana đã làm vào hộp, ghi tên bé và cho bé cầm về nhà. T hỏi: "hôm nay là bữa cuối, con có muốn hỏi cô điều gì nữa không?". Alana bảo: "À, con muốn cảm ơn cô vì những gì cô đã làm cho con, cho mỗi ngày thứ 5 mình cùng nhau trong phòng này, và con sẽ nhớ cô! Con xin lỗi vì bữa hôm trước con giận dữ và không kiềm chế được bản thân!"
T gặp thầy hiệu trưởng và cuối buổi và thầy bảo: "Alana đã thay đổi rất nhiều, em ấy hòa đồng hơn với các bạn và không còn hiếu chiến hung hăng như trước. Em cũng được chọn làm một trong hai em được phỏng vấn cho bài báo về trường và đã làm mọi người rất bất ngờ trước khả năng biểu đạt ngôn ngữ với những câu trả lời rất là người lớn."
Thật ra chính Alana với sức mạnh bên trong của mình đã vượt qua được giai đoạn khó khăn đó và giúp T nhận ra môi trường của trò chơi trị liệu và ngôn ngữ trò chơi có một sức mạnh làm lành vết thương rất lớn.
T cũng không có cơ hội gặp lại Mẹ của Alana để hỏi xem bé ở nhà thay đổi như thế nào. Nhưng phụ huynh cũng có vai trò hết sức quan trọng trong việc giúp đỡ trẻ.
T tự hỏi ngoài kia (đặc biệt là ở VN) có bao nhiêu trẻ như Dibs và Alana được tạo cơ hội để vượt qua chính mình và có bao nhiêu em bị đóng dấu "trẻ hư hỏng, vô kỷ luật" ảnh hưởng đến suốt cuộc đời sau này?
Phương pháp này cũng không phải hoàn toàn hoàn hảo và cũng có thể nó sẽ có hiệu quả với trẻ này mà không có hiệu quả với trẻ khác. Nhưng điều tuyệt vời của phương pháp này là tạo cơ hội cho trẻ thể hiện và biểu đạt bản thân thông qua ngôn ngữ biểu tượng của chính mình là sử dụng đồ chơi và trò chơi. Nó cũng tạo cơ hội cho người làm việc với trẻ cảm thấy vinh hạnh khi được trẻ tin tưởng và dẫn dắt vào thế giới của trẻ, một thế giới với nhiều cảm xúc phức tạp, mong manh nhưng cũng cho thấy được nội lực mạnh mẽ của trẻ trong con đường tìm kiếm chính mình.
Mong nhận được những chia sẻ về suy nghĩ hay kinh nghiệm của anh/chị/bạn trong vấn đề này.
Bài viết sau T sẽ viết về "Ngoan, hung hăng và mạnh mẽ quyết đoán".
No comments:
Post a Comment